Jak wcześniej odejść na emeryturę
Jak wcześniej odejść na emeryturę
5.8.2013 Gazeta Wyborcza str. 15 Informator
Leszek Kostrzewski Piotr Miączyński Związek Nauczycielstwa Polskiego
Nie musisz pracować do 60 czy 65 lat. Na emeryturę, pomostówkę lub świadczenia przedemerytalne możesz odejść wcześniej. Wciąż obowiązują przepisy, które na to pozwalają.
Wielu Polaków po pięćdziesiątce zostało bez pracy i nie może znaleźć nowej. Tymczasem przynajmniej niektórym osobom należą się świadczenia z ZUS. Wystarczy tylko wystąpić z odpowiednim wnioskiem. Na jakie świadczenia można liczyć?
Wcześniejsza emerytura
Dziś wiek emerytalny kobiet to 60 lat i 2 miesiące, a mężczyzn 65 lat i 2 miesiące. Wcześniejsza emerytura uprawnia do odejścia z pracy pięć lat wcześniej. Kto może z niej skorzystać?
Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. Jak łatwo wyliczyć, z przywileju mogą skorzystać tylko mężczyźni (kobiety urodzone przed 1949 r. już dawno skończyły 60 lat uprawniające do ustawowej emerytury).
Ale są do spełnienia warunki.
Mężczyzna musi mieć ukończone 60 lat i 25 lat stażu pracy oraz zaświadczenie o całkowitej niezdolności do pracy albo - i to jest drugi sposób - zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego ukończone 60 lat i 35 lat stażu pracy (okresy składkowe i nieskładkowe - te ostatnie nie mogą przekroczyć jednej trzeciej składkowych).
Urodzeni po 1 stycznia 1949 r. Mają prawo do wcześniejszej emerytury, jeżeli do końca 2008 r. spełnili warunki wiekowe i stażowe: mężczyzna - ukończone 60 lat i 35-letni staż, kobieta (odpowiednio) - 55 lat i staż 30-letni.
Uwaga! Na wcześniejszą emeryturę nie mają co liczyć mężczyźni urodzeni po 1948 r. - oni bowiem do końca 2008 r. nie skończyli 60 lat. Spełnić ten warunek mogą tylko kobiety urodzone w latach 1949-53, które będą miały 30 lat stażu pracy.
Ważne! To, że odpowiedni staż i wiek kobiety musiały osiągnąć do końca 2008 r., nie oznaczało, że w 2008 r. musiały przejść na emeryturę. Mogą o nią wystąpić również w kolejnych latach. Ale uwaga! Wniosek trzeba złożyć przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego (60 lat) - w przeciwnym razie ZUS naliczy emeryturę na nowych, mniej korzystnych zasadach.
Na wcześniejszą emeryturę mogą również przejść osoby urodzone po 1948 r. pracujące w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, czyli np. kolejarze, artyści, twórcy, hutnicy (chodzi o wszystkie zawody wymienione w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, DzU nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Mogą to zrobić, jeśli do końca 1998 r. spełniły warunek: 25 lat stażu pracy (mężczyzna) lub 20 lat (kobieta), w tym 15 lat właśnie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Bez względu na rządowe zmiany te osoby zachowują prawo do wcześniejszej emerytury. I mogą na nią przejść w kolejnych latach, np. w 2013 r.
ZUS wypłaca świadczenie po ukończeniu 55/60 lat (kobieta/mężczyzna).
Na wcześniejszej emeryturze można zarobić, ale tylko do 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (od 1 czerwca 2013 r. to 2618,10 zł brutto). Jeśli ktoś przekroczy ten limit, emerytura zostanie mu zmniejszona.
Jeśli ktoś, dorabiając, przekroczy 130 proc. przeciętnej pensji (od 1 czerwca 2013 r. to 4862,10 zł brutto), ZUS wstrzymuje wypłatę emerytury.
Świadczenia przedemerytalne
Coraz więcej osób pobiera świadczenia przedemerytalne. W maju tego roku korzystało z nich już ponad 134 tys. Polaków.
Średnio dostają co miesiąc ok. tysiąca złotych brutto.
O świadczenie przedemerytalne możemy się ubiegać tylko wtedy, gdy pracę straciliśmy z winy pracodawcy. Decydują więc okoliczności i warunki od nas niezależne.
Zwolnienia grupowe także kwalifikują do świadczeń przedemerytalnych.
Świadczenia przedemerytalne nie są przyznawane przez ZUS z automatu. Trzeba o nie wystąpić.
Warunki do świadczenia
Po pierwsze, świadczenie przeznaczone jest osobie, którą zwolniono z zakładu pracy z winy pracodawcy, ponieważ ten wpadł w tarapaty (np. zbankrutował, ogłosił upadłość, jest niewypłacalny). A więc utrata pracy musi nastąpić z przyczyn leżących po stronie zakładu pracy. Gdy sami z niej zrezygnujemy albo zostaniemy wyrzuceni dyscyplinarnie, świadczenia przedemerytalnego nie dostaniemy. Po drugie, liczą się staż i wiek trzeba: ukończyć do dnia rozwiązania stosunku pracy 56 lat (kobiety) lub 61 lat (mężczyźni) i mieć odpowiedni staż pracy - 20 lat (kobiety) lub 25 lat (mężczyźni), a pracę stracić z powodu likwidacji zakładu lub jego niewypłacalności; ukończyć 55/60 lat (kobiety/mężczyźni), lecz wówczas okresy składkowe i nieskładkowe muszą wynosić 30/35 lat (kobiety/mężczyźni); mieć staż pracy wynoszący minimum 35 lat (kobiety) i 40 lat (mężczyźni), a pracę stracić z winy pracodawcy - wtedy świadczenie dostaniemy niezależnie od wieku.
Do stażu liczą się okresy składkowe (a więc gdy pracowaliśmy, a od naszej pensji były odprowadzane składki) i nieskładkowe (np. studia). Okresy nieskładkowe nie mogą jednak przekroczyć jednej trzeciej okresów składkowych.
Aby mieć szansę na świadczenia, przed ogłoszeniem bankructwa (czy likwidacji) przez zakład pracy musimy pracować tam co najmniej pół roku.
Przez urząd pracy
Świadczenia przedemerytalnego nie dostaniemy zaraz po naszym zwolnieniu z zakładu. Wcześniej musimy zarejestrować się w powiatowym urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Dodatkowo przez co najmniej pół roku, musimy pobierać zasiłek dla bezrobotnych.
Pobierając zasiłek dla bezrobotnych, nie możemy odmawiać przyjęcia prac interwencyjnych i innych prac zleconych przez powiatowy urząd pracy. Jeśli odmówimy, po pół roku nie dostaniemy świadczenia z ZUS.
Po sześciu obowiązkowych miesiącach pobierania zasiłku z pośredniaka musimy poprosić powiatowy urząd pracy o specjalne zaświadczenie. W zaświadczeniu urzędnicy muszą wpisać dokładny czas pobierania zasiłku.
Gdy dostaniemy zaświadczenie z urzędu pracy, idziemy do oddziału ZUS, gdzie składamy wniosek o świadczenie przedemerytalne.
Na złożenie wniosku mamy tylko 30 dni od otrzymania zaświadczenia z urzędu pracy.
Do świadczenia przedemerytalnego prawo mają nie tylko zwolnieni pracownicy, lecz także osoby prowadzące własną działalność. Przedsiębiorca powinien mieć skończone 56 lat i 20 lat stażu (kobieta) lub 61 lat i 25-letnistaż - w przypadku mężczyzny.
I jeszcze jeden wymóg - przedsiębiorca ubiegający się o świadczenie musiał prowadzić firmę co najmniej dwa lata przed ogłoszeniem upadłości.
Dla byłych rencistów
Na świadczenie przedemerytalne mają też szansę byli renciści, którym ZUS odebrał rentę, bo np. wyzdrowieli.
Jakie warunki powinna spełnić taka osoba: przez co najmniej pięć lat pobierać rentę z tytułu niezdolności do pracy; spełnić warunek wiekowy i stażowy: co najmniej 55/60 lat (kobiety/mężczyźni) i 20/25 lat (kobiety/mężczyźni) okresów składkowych i nieskładkowych.
Świadczenia kompensacyjne
Prawo do takich świadczeń mają nauczyciele, wychowawcy i inni pracownicy pedagogiczni zatrudnieni w publicznych i niepublicznych przedszkolach, szkołach i placówkach kształcenia ustawicznego, pracownicy młodzieżowych ośrodków wychowawczych, ośrodków socjoterapii i specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych. W maju 2013 r. na takich świadczeniach było 1025 osób. Średnio każda dostaje z ZUS 1931 zł brutto. Aby dostać świadczenie kompensacyjne, po pierwsze, trzeba spełnić warunek stażowy - 30 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 20 lat ucząc w podanej jednostce (przynajmniej na pół etatu). Po drugie, rozwiązać stosunek pracy. Po trzecie zaś, spełnić warunek wiekowy, czyli ukończyć 55 lat (kobiety i mężczyźni). W kolejnych latach warunek wiekowy będzie się zwiększał, aż do roku 2033, kiedy to nauczycielki i nauczyciele będą musieli pracować do ustawowego wieku emerytalnego. Świadczenia nie dostaną nauczyciele, których ostatnim miejscem pracy nie była szkoła.
Aby dostać świadczenia kompensacyjne, ostatnim miejscem zatrudnienia musi być szkoła.
Wielu nauczycieli rezygnuje ze świadczeń, gdy dowiadują się, że po ich otrzymaniu nie będą mogli dorabiać, np. na pół etatu w szkole.
Osobie na świadczeniu kompensacyjnym nikt nie zabrania pracować, ale poza szkołą, np. w biurze czy prowadząc własną firmę.
Ostatnio wielu nauczycieli nie dostaje świadczeń kompensacyjnych. ZUS odmawia wypłaty tym, którzy - choć spełniają wszystkie warunki - nie zwolnili się z pracy na swój wniosek, a np. stracili etat z powodu likwidacji szkoły.
Trybunał Konstytucyjny ma się zająć takimi sprawami.
Nauczycieli w tej kwestii wspiera też Związek Nauczycielstwa Polskiego.
Pomostówka
Ma do niej prawo 270 tys. Polaków. Emerytura pomostowa pozwala kończyć pracę pięć lat wcześniej, a w niektórych przypadkach nawet 10 lat przed ustawowym wiekiem emerytalnym. Taką pomostówkę mogą dostać: piloci, dokerzy pracujący bezpośrednio przy przeładunku w ładowniach statków, zatrudnieni w hutnictwie, nurkowie, kesoniarze, rybacy morscy, pracujący bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest i robotach rozbiórkowych związanych z ich usuwaniem. Jakie warunki trzeba spełnić?
Prawo do pomostówki mają (trzeba spełnić wszystkie warunki): osoby, które przynajmniej jeden dzień przed 1999 r. pracowały w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze zgodnie z rozporządzeniem z 1983 r. Sama praca przynajmniej jeden dzień przed tym okresem to jednak za mało (zobacz więc, czy spełniasz kolejne warunki); osoby, których staż pracy w trudnych warunkach wynosi co najmniej 15 lat, staż ogólny zaś - 20/25 lat (kobiety/mężczyźni); kobiety w wieku 55 lat i mężczyźni - 60 lat.
Uwaga! Trzeba rozwiązać stosunek pracy z pracodawcą.
Ważne! Jeśli ktoś do 1999 r. nie przepracował 15 lat w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (zgodnie z rozporządzeniem z 1983 r.), aby dostać pomostówkę, jego zawód musi znaleźć się na nowej rządowej liście dołączonej do ustawy pomostowej. Nie musi się więc martwić. Przejdzie, kiedy spełni wymienione wymagania stażowe i wiekowe.
Na liście są m.in. piloci, kierowcy tirów, tancerze zawodowi, funkcjonariusze straży ochrony kolei, maszyniści, nastawniczy, kierownicy pociągu, dyżurni ruchu, manewrowi, ustawiacze. Też nauczyciele, ale tylko ci ze specjalnych ośrodków wychowawczych, zatrudnieni w więzieniach, domach poprawczych.
Osoby pobierające emeryturę pomostową nie mogą dorabiać w swoim dawnym zawodzie (w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze). Gdy nadal będą pracować w trudnych warunkach, ZUS zawiesi im wypłatę świadczenia.
Ale uwaga! Nikt nie zabroni pomostówkowiczom dorabiać w innych zawodach.
Na wcześniejszej emeryturze można zarobić, ale tylko do 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego.